Een edelsteen zo veelzijdig als de opaal kent een hoop mythes en legendes. Al eeuwen lang wordt de steen gebruikt als talisman die zijn drager naar verluid schoonheid, succes en geluk moest brengen. Voor de Romeinen symboliseerde de steen hoop en reinheid, maar volgens de oude Grieken bezat de steen heel andere krachten. Zo geloofden zij dat de steen de toekomst kon voorspellen. Ook stammen uit de Andamooka-regio in Zuid-Australië hadden een mooie mythologie voor de steen. Zij geloofden dat de schepper van hun voorouders op een regenboog naar de aarde zou zijn gekomen en alle stenen veranderde in regenboogkleurige opalen. In werkelijkheid komen de meeste opalen uit het gebieddown under. Australië is verantwoordelijk voor ongeveer 95% van de wereldproductie in opalen.

Over de herkomst van het woord ‘opaal’ bestaan meerdere theorieën. Zo betekent opaal in het Grieks ‘een verandering zien’, wat refereert aan de veranderende kleuren in de steen. Een andere mogelijke Griekse oorsprong is ‘ophtalmios’ (oogsteen). De meest waarschijnlijke afkomst van de naam is uit het Sanskriet: ‘upala’, wat ‘gekleurde steen’ betekent. Het is onduidelijk of men met deze naam toen de huidige opaal of een andere soort steen bedoelde.

Opalen zijn vooral populair door het kleurenspel. Soms is de steen één enkele kleur maar wanneer de steen vanuit een bepaald oogpunt bekeken wordt, dan geeft deze kleurflitsen af die zorgen voor een spectaculaire weerkaatsing. Een term die vaak wordt geassocieerd met de opaal is 'opalescentie'. Opalescentie is een vorm van lichtverstrooiing. Kenmerkend hiervan is dat stenen met dit fenomeen in de richting van de lichtbundel en loodrecht daarop verschillende kleuren vertonen.